Kawalerowie Virtuti Militari z Niepołomic i okolicy

Bohaterowie wojen z bolszewikami, Ukraińcami i Niemcami, odznaczający się wielkim męstwem i odwagą. Niektórzy na bitewnym polu oddali życie, inni stracili zdrowie. Życiorysy żołnierzy i oficerów pochodzących z Niepołomic i okolic, odznaczonych orderem Virtuti Militari, napawają wielką dumą. Warto poznać te historie.

Historia orderu

Order Wojenny Virtuti Militari, potocznie zwany Krzyżem Virtuti Militari, jest najwyższym i najstarszym odznaczeniem wojennym w Polsce, wprowadzonym 22 czerwca 1792 r. przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego po zwycięskiej bitwie wojsk Rzeczypospolitej nad wojskami rosyjskimi pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 r. (walki z Rosjanami, którzy wspierali zdradziecką konfederację targowicką, miały na celu obronę ustroju wprowadzonego przez Konstytucję 3 Maja z 1791 r.). 

Medal Virtuti Militari z 1792 r. Źródło: Wikipedia Commons

Order jest symbolem męstwa na polu bitwy. Na początku miał formę owalnych złotych i srebrnych medali. Następnie zmieniono ich kształty na krzyże, podzielone na pięć klas: Krzyż Wielki, Komandorski, Kawalerski, Złoty i Srebrny.

Krzyż Orderu Virtuti Militari 1792. Źródło: Wikipedia

Po klęsce w wojnie z Rosją i przystąpieniu Stanisława Augusta Poniatowskiego do Targowicy, zabroniono publicznego noszenia orderu. Jego nadawanie i noszenie przywrócono z chwilą utworzenia Księstwa Warszawskiego w 1807 r. Order (pn. Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego) przyznawano za udział w walkach u boku armii napoleońskiej. Nadawano go także w okresie Królestwa Polskiego, za udział w Powstaniu Listopadowym (pn. Order Wojskowy Polski). W latach 1832–1918 order został zdegradowany przez cara Mikołaja I do rangi rosyjskiej „Polskiej Odznaki Zaszczytnej za Zasługi Wojenne”.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 1 sierpnia 1919 r. Sejm przyjął ustawę Orderu Wojskowego „Virtuti Militari”. Ustanowiono w niej, że order będzie nadawany jako nagroda za wybitne męstwo i odwagę wykazane w boju, połączone z poświęceniem się dla dobra Ojczyzny. Order był przyznawany nadal w pięciu klasach: I kl. — Krzyże Wielkie (z gwiazdą), II kl. — Komandorskie, III kl. —   Kawalerskie, IV kl. — Złote i V kl. — Srebrne. W roku 1933 zmieniono nazwę na Order Wojenny „Virtuti Militari”.

Po II wojnie światowej order był nadawany przez władze Rzeczypospolitej na obczyźnie. Ostatnie nadania miały miejsce w 1990 r.

Kawalerowie Virtuti Militari z Niepołomic

St. sierż. posp. rusz. Tadeusz Brudnik, s. Andrzeja i Marii z Fitoskich (Fitowskich), ur. 30.08.1896 r. w Niepołomicach

Przed wstąpieniem do wojska pracował jako subiekt. Należał do Drużyny Strzeleckiej w niepołomickim Sokole (1913–1914). 

Służył w 2 Bryg. Legionów Polskich (1914–1918), walczył w 9 komp. 3 baonu 15 pp „Wilków”, lekko ranny w 1915 r. Szczególną determinacją i sprawnym dowodzeniem plutonem w walce z bolszewikami wykazał się w sierpniu i wrześniu 1920 r., kiedy to został ranny w piersi i głowę (w wyniku urazu stracił wzrok w jednym oku). Po ukończeniu szkoły podoficerskiej awansowany na st. sierż. służby zawodowej. Od 1927 r., ze względu na stan zdrowia, był pracownikiem cywilnym strzelnicy wojskowej w Niepołomicach. 

Oprócz VM V kl. (27.11.1920 r.) został odznaczony Krzyżem Niepodległości (KN), Krzyżem Walecznych (KW), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (MDON), Medalem Polska Swemu Obrońcy i innymi, legionowymi odznaczeniami.

St. sierż. Tadeusz Brudnik. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Por. Józef Czuma vel Józef Gaweł vel Zygmunt Krokowski „Skryty”, „Krótki” (cichociemny), s. Józefa i Marii z d. Terczyńskiej, ur. 6.02.1915 r. w Niepołomicach

Oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, AK, Kedywu Warszawskiego Okręgu AK.

Ukończył gimnazjum i zdał maturę w 1934 r. w Bochni. Po skończeniu Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie został przydzielony do 11 pp w Tarnowskich Górach. Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r., bronił Lwowa. Dostał się do niewoli niemieckiej, skąd zbiegł. Przez Węgry dotarł do Francji, gdzie wstąpił do PSZ pod dowództwo gen. Stanisława Maczka. Po ewakuacji z Francji do Wielkiej Brytanii wstąpił do PSZ pod dowództwem brytyjskim. Jako ochotnik do służby w kraju przeszedł wiele kursów, m.in. dywersyjno-strzelecki, wywiadu, walki konspiracyjnej, motoryzacji, spadochronowy. Z 17 na 18 lutego 1943 r. skoczył ze spadochronem wraz z innymi trzema „cichociemnymi” do Polski. Wylądował kilkanaście kilometrów od Siedlec. Uczestniczył w kilkudziesięciu akcjach sabotażowo-dywersyjnych i likwidacyjnych w rejonie Warszawy, Otwocka i Celestynowa. Na skutek zdrady został aresztowany przez Gestapo 12 lipca 1944 r. w Warszawie w pobliżu Dworca Głównego. Po kilku dniach ciężkich przesłuchań zmarł zakatowany prawdopodobnie 19 lipca, w siedzibie warszawskiego Gestapo, przy alei Szucha.

Odznaczony VM V kl. (pośmiertnie) i KW.

Por. Józef Czuma "Skryty". Źródło: elitadywersji.org

Gen. Walerian Czuma, s. Jana i Emilii z d. Ptak, ur. 24.12.1890 r. w Niepołomicach 

Po szkole powszechnej ukończył gimnazjum w Wadowicach, gdzie zdał maturę. Następnie spędził cztery semestry w wiedeńskiej Akademii Ziemiaństwa. W 1911 r. przez rok ochotnik w armii austriackiej. Członek Drużyny Strzeleckiej w Wiedniu (1912–1914). 

Od 6.08.1914 r. ochotnik w Legionach Polskich. Walczył w 2 i 3 pp Legionów, w lipcu 1916 r. ciężko ranny. W 1918 r. wysłany do Moskwy (jako tajny komendant placu z misją organizacji ewakuacji Polaków i rekrutacji do WP). Następnie od sierpnia organizator i dowódca WP na Syberii (tzw. Dywizji Syberyjskiej) do stycznia 1920 r. Potem w niewoli bolszewickiej do 1922 r. Od 1929 r. generał brygady, dowódca 5 Dywizji Piechoty, Okręgu Korpusu VI, w dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych (1938). Komendant Straży Granicznej (1939), dowódca obrony Warszawy we Wrześniu ‘39.

Oprócz VM V kl. (17.05.1922 r.), IV i III kl. (1939) odznaczony m.in. czterokrotnie KW, Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta (Polska Odrodzona), KN, MDON oraz Francuską Legią Honorową. 

Gen. Walerian Czuma. Źródło:Wikipedia

Kpt. Stanisław Butrym Długocki, s. Jana i Walerii z d. Siwek, ur. 7.05.1896 r. w Niepołomicach

Ukończył szkołę powszechną w Niepołomicach i Gimnazjum im. Św. Anny w Krakowie. Następnie uzyskał magisterium na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był członkiem Związku Strzeleckiego w Krakowie. 

W Legionach od 6 sierpnia 1914 r. Służył w 11 komp. 5 bat. 5 pp Legionów Polskich. Po kryzysie legionowym walczył w armii austriackiej na froncie włoskim. Jako sierżant, dowódca plutonu, w bitwie pod Kołodziejami 6 lipca 1916 r. odznaczył się brawurową postawą, zimną krwią i doskonałą oceną sytuacji. Wysuwając się na przedpole okopów, spowodował popłoch w kawalerii nieprzyjaciela, rażonej ogniem karabinów maszynowych. Umożliwiło to batalionowi zajęcie pozycji w reducie Jastkowskiej.

Po wojnie, w l. 20. ub. wieku, był oficerem Biura Wywiadu Oddz. II Szt. Gen. WP. Pracował w Lidze Morskiej i Kolonialnej, Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Związku Strzeleckim, był wicestarostą łowickim.

Oprócz VM V kl. (wnioskowano o IV kl.), czterokrotnie odznaczony KW, a także Krzyżem POW i KN.

Kpt. Stanisław Butrym Długocki. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Ppor. Marian Fąfara, s. Michała i Honoraty z d. Bromowicz, ur. 18.08.1877 r. w Lesku

Wnuk powstańca z 1863 r. Ukończył szkołę powszechną w Sanoku i szkołę średnią we Lwowie, a także zdał trzy egzaminy fachowe dla urzędników państwowych. Przed poborem do armii austriackiej w 1898 r. wraz z działaczami PPS prowadził działalność uświadamiającą w duchu narodowo-wyzwoleńczym wśród pracowników firmy, w której był zatrudniony, za co był ścigany przez policję. W armii austriackiej został przydzielony do 2 pułku ułanów, w którym w większości służyli młodzi Polacy pochodzący ze wsi. Również ich uświadamiał w duchu patriotycznym. Po zakończeniu służby wojskowej pracował jako urzędnik sądowy w Krakowie, a następnie w Drużynach Strzeleckich „Sokoła”. W związku z wybuchem wojny został zmobilizowany do swojej byłej jednostki, a po bitwach pod Kraśnikiem, 10 sierpnia 1914 r., przeniósł się do Legionów Polskich, trafiając do szwadronu dowodzonego przez ówczesnego por. kawalerii Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. Uczestniczył w wielu bitwach. 

13 czerwca 1915 r. pod Rokitną ppor. Marian Fąfara stanął na czele 2 szwadronu wraz z dowódcą dywizjonu Dunin-Wąsowiczem (wtedy rotmistrzem) i dwoma innymi oficerami. W straceńczej szarży zginął rotmistrz, dwaj oficerowie (zastępca dow. dywizjonu i komendant szwadronu) oraz piętnastu kawalerzystów (kilku zmarło w wyniku śmiertelnych ran). Ppor. Fąfara został drugi raz ranny, tym razem ciężko. Miał przestrzeloną miednicę, pęcherz, brzuch i przedramię. W Legionach Polskich służył do rozbrojenia i internowania włącznie. Od listopada 1918 r. do lutego 1921 r. jako ochotnik-inwalida pełnił służbę w Intendenturze Kraków.

Marian Fąfara był jednym z założycieli i prezesów Związku Strzeleckiego w Niepołomicach. Ożenił się z niepołomiczanką, Walerią Waligórską. Dwukrotnie przewodniczył Komitetowi Wyborczemu BBWR w wyborach do Sejmu i Senatu RP. W latach 30. prowadził w Niepołomicach hurtownię Polskiego Monopolu Tytoniowego. W 1940 r. znalazł się na liście do aresztowania w ramach niemieckiej akcji „AB” (Außerordentliche Befriedungsaktion – Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna). Uniknął zatrzymania, gdyż w tym czasie nie przebywał w Niepołomicach. Nie miał takiego szczęścia jego starszy syn, Kazimierz, (1917-1942), zaangażowany w miejscową konspirację. Został aresztowany 4 listopada 1942 r., następnie umieszczony w KL Auschwitz, gdzie zginął.

Ppor. Marian Fąfara oprócz VM V kl. został odznaczony KN, dwukrotnie KW oraz Krzyżem Legionowym.

Ppor. Marian Fąfara. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Sierż. Jakób (pis. oryg.) Fiema, s. Antoniego i Ludwiki z d. Waśniowskiej, ur. 25.07.1887 r. w Niepołomicach

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Niepołomicach pozostawał przy rodzicach, pomagając w pracy na roli. 

We wrześniu 1914 r. wstąpił na ochotnika do Legionów Polskich. Brał udział w walkach w Karpatach, na Bukowinie i Wołyniu w 3 pp w Oddziale Technicznym. W nocy z 23 na 24 stycznia 1915 r. w bitwie pod Rafajłową st. szer. Fiema wraz z towarzyszem broni, kapralem, wzięli do niewoli kilkunastu żołnierzy rosyjskich. Podczas pięciodniowej bitwy (31.01–4.02.1915 r.) pod Maksymcem (dziś Ukraina, obw. iwanofrankowski) wraz z dwoma innymi legionistami z zaskoczenia, we mgle, wzięli do niewoli 27 Rosjan, co dało początek odwrotu nieprzyjaciela. 6.07.1916 r. został ranny w walkach pod Wołczeckiem (15 proc. uszczerbek na zdrowiu) i wzięty do niewoli rosyjskiej. Dwa dni wcześniej ranny został jego dowódca, inny niepołomiczanin, również kawaler VM, ówczesny por. Józef Wimmer. W latach 1918–1924 sierż. Fiema służył w WP (Szkoła Kadetów w Krakowie). Mieszkał z żoną i sześciorgiem dzieci na Grobli.

Oprócz VM V kl. (17.05.1922 r.) odznaczony KN.

Sierż. Jakób Fiema. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Mjr Jan Karasiński, s. Antoniego i Marcjanny z d. Jarzymowskiej, ur. 15.06.1887 r. w Niepołomicach, brat Cypriana i Karola Karasińskich.

Uczęszczał do szkoły powszechnej w Niepołomicach, następnie ukończył ośmioletnie gimnazjum w Krakowie. Uzyskał absolutorium na Wydziale Prawa UJ. 

W 1914 r. zmobilizowany do 56 pp armii austriackiej w Wadowicach. W styczniu 1915 r. został ranny w bitwie pod Gorlicami. Był Komendantem Oddziałów Lotnych do tłumienia rozruchów w kopalniach Brzeszcze i Jaworzno (1918/1919). W 1919 r. walczył w ramach 37 pp na Wołyniu w wojnie polsko-ukraińskiej. W 1920 r. jako dowódca batalionu 37 pp skutecznie wypierał bolszewików z atakowanego przez nich Płocka. 

Oprócz VM V kl., odznaczony KW, MDON.

Mjr Jan Karasiński. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Uł. Cyprian Karasiński, s. Antoniego i Marcjanny z d. Jarzymowskiej (brat Jana i Karola Karasińskich, związany z Radoczą w pow. wadowickim) 

Był kawalerzystą 2 pułku ułanów Legionów Polskich (podobnie jak jego brat Karol). Zmarł na tyfus w austriackim szpitalu.

Odznaczony VM V kl., KW. Dane z relacji mjr. Jana Karasińskiego.

Kpr. Karol Karasiński, s. Antoniego i Marcjanny z d. Jarzymowskiej, ur. 27.03.1884 r. w Kętach (brat Jana i Cypriana Karasińskich)

Był kawalerzystą 2 pułku ułanów Legionów Polskich. Zginął w czasie szarży pod Rokitną 13 czerwca 1915 r.

Odznaczony VM V kl., KW, KN.

Por. Ludwik Nazimek, s. Józefa i Marii z d. Sumary, ur. 21.08.1890 r. w Niepołomicach

Maturę zdał w Gimnazjum Realnym w Krakowie. W marcu 1909 r. zgłosił się na ochotnika do odbycia jednorocznej służby w c.k. Armii. Po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął studia w Akademii Handlowej w Wiedniu. 1 sierpnia 1914 r. został zmobilizowany do 13 pułku piechoty i walczył na froncie wschodnim. Był czterokrotnie ranny. W 1918 r. ukończył Szkołę Lotniczą w Wiener Neustadt z licencją pilota w stopniu chorążego i został przydzielony do służby na lotnisku w Krakowie-Rakowicach. Pod koniec listopada 1918 r. rozpoczął służbę w 1 eskadrze wywiadowczej w Krakowie, a następnie został instruktorem w Niższej Szkole Pilotów. W wojnie z bolszewikami w 1920 r. służył w 5 eskadrze wywiadowczej. W czasie walk na Ukrainie oraz bitew z rosyjską 1 Armią Konną pod Lwowem odznaczył się męstwem i wielkim zaangażowaniem. 12 lipca 1920 r. został awansowany na podporucznika. Jak napisano w uzasadnieniu wniosku odznaczeniowego (fragm.): „Podczas ofensywy naszych wojsk na Ukrainie, śmiałymi lotami utrudniał odwrót wojsk nieprzyjacielskich…. W dniach 13, 17 i 24 lipca 1920 r. odznaczył się sprawnie wykonanemi lotami wywiadowczemi  i bojowemi, podczas których odważnie obniżał się tuż nad oddziałami bolszewickiemi, umożliwiając rozbicie pociągów pancernych i rozproszenie atakującej kawaleryi. Brał udział w okolicy Lwowa gdzie wraz z innymi przyczynił się do odparcia kawaleryi szerząc popłoch wśród oddziałów nieprzyjacielskich”. W grudniu 1921 r. został ciężko ranny w wypadku lotniczym. Od maja 1922 r., jako porucznik, rozpoczął służbę w 2 pułku lotniczym w Krakowie. Dwa miesiące potem zginął w czasie lotu służbowego.

Odznaczony VM V kl., KW, Polową Odznaką Pilota.

Por. Ludwik Nazimek. Źródło: Dawne Niepołomice/Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie

Informacja o wypadku lotniczym z udziałem por. Ludwika Nazimka. Nowa Reforma, nr 155, 13 lipca 1922, s. 2

Informacja o pogrzebie por. Ludwika Nazimka. Źródło: Nowa Reforma, nr 156, 14 lipca 1922, s. 2

Por. Beniamin Obstler, s. Mojżesza i Laji z d. Hillel, ur. 3.09.1889 r. w Niepołomicach

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Niepołomicach uczył się w III Gimnazjum w Krakowie, gdzie zdał maturę w 1913 r. Potem studiował filozofię na uniwersytecie w Wiedniu.

W armii austriackiej służył w latach 1914–1918. W Wojsku Polskim od 9.12.1918 r., był żołnierzem 1 Pułku Strzelców Podhalańskich. 2 lutego 1919 r., podczas wojny polsko-ukraińskiej, dowodząc kompanią, przeprowadził skuteczny kontratak skutkujący wyparciem Ukraińców z Bełza (obw. Lwowski). 26 marca, idąc na czele kompanii w brawurowym ataku na wroga pod Magierowem, padł śmiertelnie raniony kulą karabinową. Ogółem wziął udział w kilkunastu potyczkach z Ukraińcami. Jego bohaterstwo poświadczyło pisemnie kilku oficerów i podwładnych.

Odznaczony VM V kl.

Por. Beniamin Obstler. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Ppłk Józef Wimmer, s. Józefa i Wiktorii z d. Pawlicy, ur. 16.09.1890 r. w Niepołomicach

Uczęszczał do szkoły powszechnej w Niepołomicach, Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie, Politechniki Lwowskiej (kierunek: budowa dróg i mostów). Należał do Związku Walki Czynnej, Związku Strzeleckiego (1910–1914). 

Walczył jako dowódca kompanii technicznej 3 pp Legionów Polskich w kampaniach karpackiej, besarabskiej i wołyńskiej. W listopadzie 1915 r., jako dowódca kompanii, bił się na Wołyniu o wzgórze koło Kostiuchnówki, nazwane później przez dowództwo austriackie Polską Górą, w hołdzie dla poległych żołnierzy Legionów Polskich (był to pierwszy krwawy bój legionistów). W lipcu 1916 r., w najcięższej bitwie pod Kostiuchnówką, został ciężko ranny. W 1919 r. był dowódcą obozu Powstańców Górnośląskich w Oświęcimiu, a w latach 1920–1928 dowódcą twierdz i miast: Chełmno, Grudziądz, Brześć i Toruń. Od 1928 r. starosta brodnicki (Pomorze).

Oprócz VM V kl. (12.05.1922 r.) odznaczony czterokrotnie KW, a także Złotym Krzyżem Zasługi (ZKZ). 

Ppłk Józef Wimmer. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kawalerowie Virtuti Militari z Podłęża

Kpr. Franciszek Kałuski, s. Wojciecha i Agaty z d. Bednarczyk, ur. 3.12.1897 r. w Podłężu

Po ukończeniu szkoły powszechnej odbył cztery lata nauki w gimnazjum, był członkiem Związku Strzeleckiego.

Wstąpił do Legionów Polskich i służył w 8 komp. 2 pp. 4.09.1916 r. pod Sitowiczami na Wołyniu, jako kapral, został wysłany na patrol z zadaniem zniszczenia kładki nad potokiem. Przed dojściem do obiektu napotkał nieprzyjacielską placówkę i – obrzucając ją granatami – zmusił wroga do ucieczki. W pościgu, chcąc dodatkowo ująć „języka”, padł na kładce ugodzony kulą. W ocenie dowódcy kompanii był jednym z najlepszych patrolowców pododdziału.  

Odznaczony VM V kl. i KN.

Kpr. Franciszek Kałuski. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Sierż. Jan Pilch, s. Wojciecha i Marii z d. Buczek, ur. 4.04.1896 r. w Podłężu

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Podłężu uczył się na ślusarza.

4 września 1914 r. wstąpił do 2 pp Legionów Polskich (3 komp. 1 bat.). Brał udział we wszystkich bitwach kampanii bukowieńskiej i besarabskiej. W maju 1915 r., w Besarabii, jego patrol w brawurowym rajdzie wywiadowczym pod silnym ogniem kaemów uratował kompanię przed zagładą. Za udział w kampanii wołyńskiej został awansowany na st. żołnierza (1916 r.). W 1917 r. odznaczony austriacko-węgierskim Brązowym Medalem Waleczności. Jako kapral uczestniczył w bitwach pod Rarańczą. W maju 1918 r., walcząc w szeregach II Korpusu Wojska Polskiego, dostał się do niewoli niemieckiej i został umieszczony w obozie w Meklemburgii, skąd zbiegł. 15 marca 1919 r. wstąpił do WP (7 komp. 2 bat. 2 pp Legionów Polskich), w kwietniu został mianowany na plutonowego. W bitwie pod Mińskiem został ranny w prawą pierś. W lipcu awansowany na sierżanta. Z powodu choroby (czerwonki) umieszczony w szpitalu. Po wyjściu ze szpitala, w maju 1921 r., jako ochotnik przystąpił do III Powstania Śląskiego. Po rozwiązaniu oddziałów powstańczych w lipcu wrócił do domu. We wniosku odznaczeniowym na VM podpisanym przez ówczesnego ppłk. Mieczysława Borutę-Spiechowicza, był określony jako „mały, cichy i skromny żołnierz. W walce zdecydowany, odważny i inteligentny”. 

Odznaczony VM V kl., Krzyżem Kaniowskim, Odznaką II Bryg LP. 

Sierż. Jan Pilch. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

St. strz. Władysław Pilch, ur. 24.11.1913 r.

Służył w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Był bombardierem w 1 Polskiej Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. Zginął 21 sierpnia 1944 r. pod Les Moutiers en Auge (Francja).

Odznaczony VM V kl. 

St. strz. Władysław Pilch. Źródło: Opracowanie Wita Ślusarczyka, Podłęże 2014

Kawalerowie Virtuti Militari z Szarowa

Por. Michał Iwulski, s. Kazimierza i Jadwigi z d. Flasińskiej, ur. 28.05.1896 r. w Szarowie

Uczęszczał do 4-letniej szkoły powszechnej w Niepołomicach, a następnie ukończył 6-letnie gimnazjum w Bochni.

Przed odrodzeniem państwa polskiego przez trzy lata należał do kółka niepodległościowej młodzieży „Zarzewie” w bocheńskim gimnazjum. W latach 1913–1914 należał do „Strzelca”. 8 sierpnia 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich (10 komp. 2 pp) i walczył w Karpatach. Jako kapral, 12–13 maja 1915 r. walczył na granicy besarabskiej. Dowodząc 10-osobową drużyną, zaskoczył brawurowym atakiem oddział nieprzyjacielskiej kawalerii, osłaniając odwrót nieprzygotowanej do walki kompanii. W tym samym miejscu silnym ogniem znacznie osłabił artylerię konną wroga. Kompania zdołała się wycofać, a kpr. Iwulski wraz z kilkoma ludźmi dostał się do niewoli rosyjskiej. Osobista odwaga i dzielność podoficera wzbudziły podziw wśród żołnierzy kompanii i nie uszły uwadze przełożonych, m.in. ówczesnemu dowódcy kompanii por. Waleremu Czumie (który już jako płk wnioskował o VM dla Michała Iwulskiego) oraz dowódcy batalionu, płk. Zającowi. Iwulski po powrocie z niewoli, w lutym 1919 r., wstąpił do WP i walczył z bolszewikami pod Lidą. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych w Warszawie został przydzielony do 12 pp w Wadowicach. W sierpniu 1920 r. walczył w szeregach nowogródzkiego pp. W 1923 r. po resekcji żeber i płata płucnego zwolniony został do rezerwy w stopniu porucznika. Dokończył naukę w gimnazjum, wstąpił na UJ, a następnie Wyższe Studium Handlowe w Krakowie. W 1940 r. został aresztowany w Szarowie przez Gestapo (był zaangażowany w konspirację) i umieszczony w obozie koncentracyjnym, gdzie zmarł.

Odznaczony VM V kl., dwukrotnie KW, KN.

Por. Michał Iwulski. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kpt. Jakub Wajda, s. Kazimierza i Anny z d. Lisowskiej urodzony 21.07.1900 r. w Szarowie

Był członkiem Związku Strzeleckiego oraz żołnierzem Polskiego Korpusu Posiłkowego. Od 1918 r. służył w WP – najpierw w 2, a potem w 4 pp Legionów Polskich. W 1919 r. uczestniczył w odsieczy Lwowa, a następnie w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 r. wziął udział w III Powstaniu Śląskim. Następnie pełnił służbę w Szefostwie Intendentury Dowództwa Okręgu Korpusu X, 38 pp, 44 pp i 72 pp (od 1939 r. I adiutant dowódcy). 

Kpt. Jakub Wajda został aresztowany w 1939 r. przez NKWD i rozstrzelany w 1940 r. w Charkowie.

Odznaczony VM V kl., Srebrnym Krzyżem Zasługi (SKZ), Medalem Pamiątkowym Za Wojnę 1918-1921 i MDON.

Jakub Wajda był ojcem Andrzeja Wajdy (1926–2016), wybitnego reżysera, który jeden ze swoich filmów poświęcił – ku czci zamordowanego ojca – zbrodni katyńskiej.

Kpt. Jakub Wajda. Źródło: Muzeum Katyńskie

Kawalerowie Virtuti Militari z Kłaja

Kpr. rez. (st. ułan) Antoni Konieczny, s. Kazimierza i Julii z d. Wróbel, ur. 18.09.1897 r. w Kłaju

Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej w Kłaju. Następnie pracował na roli przy rodzicach, a od 17. roku życia zatrudnił się na kolei jako telegrafista. W latach 1912–1914 należał do organizacji przysposobienia wojskowego pn. Drużyny Bartoszowe, założonej w Kłaju przez jego kuzyna, Kazimierza Koniecznego, kpt. WP, kawalera VM.

20 czerwca 1919 r. wstąpił do WP (8 Pułk Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego). Od 12 września był na froncie w 1 szwadronie pułku. 28 czerwca w bitwie z wojskami Budionnego pod Kilikijowem st. ułan Konieczny wraz z kilkoma innymi towarzyszami broni odznaczyli się odwagą i brawurą. Skutecznie kryli gęstym ogniem paniczny odwrót 8 pułku ułanów, prawie odciętego od pozostałych oddziałów 4 Brygady Jazdy, a następnie zebrali kilkunastu jeźdźców, z pomocą których wstrzymali pościg nieprzyjaciela. Rotmistrz Krzeczunowicz, dowódca baonu, m.in. tak uzasadniał wniosek o nadanie VM st. uł. Koniecznemu: „… był on w tym decydującym o brygadzie momencie prawie że jedynym, który nie stracił głowy, zachował zimną krew i tem przyczynił się do uratowania sytuacji.”. Po wojnie powrócił do pracy na kolei w Kłaju.

Odznaczony VM V kl.

Kpr. (st. ułan) Antoni Konieczny. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kpt. Kazimierz Konieczny, s. Jana i Wiktorii z d. Wróbel, ur. 2.07.1883 w Kłaju

Ukończył szkołę powszechną w Kłaju, a następnie gimnazjum w Bochni. W 1914 r. uzyskał absolutorium na wydziale prawa UJ. W 1908 r. założył w Kłaju Drużynę Bartoszową. W 1914 r. został zmobilizowany do c.k. armii i służył w niej do 1916 r., kiedy dostał się do niewoli rosyjskiej. Wywieziony na Syberię, wstąpił do polskiej Dywizji Syberyjskiej. Jako kapitan WP i dowódca 2 batalionu 2 Pułku Strzelców Polskich, nacierając na wroga na czele pododdziału, został ciężko ranny w boju z bolszewikami na stepach kołoduńskich koło Kamienia. Zmarł 15 października 1919 r. w szpitalu. Pochowany został w ówczesnym Nowomikołajewsku. Wniosek o odznaczenie VM opiniował sam gen. broni Józef Haller.

Odznaczony VM V kl., czterokrotnie KW oraz KN.

Kpt. Kazimierz Konieczny. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kawaler Virtuti Militari z Brzezia

Mjr Jan Szewczyk, s. Jacka i Urszuli z d. Kołos, ur. 28.01.1896 r. w Brzeziu

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Niepołomicach kontynuował naukę w bocheńskim gimnazjum i w jej trakcie, w 1915 r., został powołany do armii austriackiej. Maturę zdał w 1916 r. przebywając na urlopie. W 1917 r. został ranny pod Czerniowcami. Pod koniec wojny, chory na malarię, przebywał w szpitalu w Bernie. 13 listopada 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego (do formowanego 13 Pułku Piechoty w Krakowie). W czasie wojny polsko-sowieckiej na Białorusi, dowodząc kompanią strzelców 13 pp, wielokrotnie wykazał się wielką determinacją, odwagą, trafną oceną sytuacji i zdecydowaniem. Np. 26 maja 1920 r. pod Gruzdami otrzymał rozkaz wycofania swojej kompanii, gdyż groziło jej okrążenie. Wycofał pododdział, sam jednak z trzema strzelcami dokonał wypadu na grupującego się nieprzyjaciela, zdobywając ciężki karabin maszynowy. 25 sierpnia skutecznie blokował jedną z dróg, którą rosyjska kawaleria usiłowała wyrwać się z okrążenia. Od wziętego do niewoli oficera dowiedział się o planowanych kierunkach odwrotu wroga. Śmiałym manewrem wziął do niewoli siedmiu oficerów i ponad pięćdziesięciu kawalerzystów bolszewickich wraz ze sprzętem i uzbrojeniem. W mieście Cielaki wziął w pierścień rosyjską kawalerię i zmusił ją do zmiany wschodniego kierunku odwrotu na granicę pruską, a w następstwie tego do złożenia broni. Przełożeni we wniosku odznaczeniowym podkreślali m.in. dzielność ówczesnego kpt. Szewczyka, a także jego nadzwyczajny wpływ na podwładnych. 

Odznaczony VM V kl., KW, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 oraz MDON.

Mjr Jan Szewczyk. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kawaler Virtuti Militari z Grodkowic

St. sierż (chor.) Jan Zawadzki, s. Andrzeja i Jadwigi z d. Skrzypek, ur. 2.07.1897 r. w Grodkowicach

Uczęszczał do szkoły powszechnej w Brzeziu, następnie ukończył cztery lata gimnazjum w Krakowie. Od lutego 1914 r. był członkiem Drużyny Strzeleckiej. W sierpniu 1914 r. wraz z 2 pp Legionów Polskich wyruszył na front w Karpatach. W maju 1915 r. został ranny nad Prutem. Drugi raz ranny w bitwie nad Styrem na Wołyniu. Po rozbrojeniu pułku w Synowódzku zbiegł przed aresztowaniem i wrócił przez Borysław i Bochnię do Grodkowic. W maju 1918 r. został aresztowany przez żandarmerię austriacką i internowany w obozie w Witkowicach. Przeniesiony do obozu koło Udine został wcielony do austriackiego pułku ułanów. W czasie odwrotu armii austriackiej zbiegł i wziął udział w rozbrajaniu żandarmerii w Kłaju, Niepołomicach i Niegowici, po czym wstąpił do formującego się 2 pp Legionów Polskich w Jabłonnie. Na froncie pozostał do końca wojny. Był dowódcą plutonu łączników konnych w dowództwie 2 Bryg. Piechoty Legionów. We wniosku odznaczeniowym na VM podkreślono niezwykłą odwagę Zawadzkiego w nawiązywaniu łączności z oddziałami. Dowiódł tego m.in. 12 lipca 1920 r. pod Mińskiem Litewskim oraz 26 lipca – gdy jadąc na czele plutonu, odbił w Białowieży odciętego od oddziału dowódcę Brygady płk. Tessaro. Wniosek podpisał ówczesny płk Michał Żymierski, dowódca dywizji.

Odznaczony VM V kl., KW, KN, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921 i MDON.

St. sierż. Jan Zawadzki. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kawaler Virtuti Militari z Woli Batorskiej 

Ppłk Jan Franciszek Zych, s. Jana i Anny z d. Dąbroś, ur. 8.10.1893 r. w Woli Batorskiej

Po ukończeniu szkoły powszechnej w Woli Batorskiej złożył maturę w bocheńskim gimnazjum. Był członkiem Związku Strzeleckiego (1912–1914), komendantem plutonu. W sierpniu 1914 r. wraz z bocheńską kompanią strzelecką wszedł do formującej się II Brygady Legionów Polskich. Przeszedł kampanię karpacką jako podoficer, a kampanię besarabską jako chorąży. W październiku 1915 r. jako ppor. dostał się do niewoli rosyjskiej. W 1918 r. zgłosił się do V Dywizji Syberyjskiej, został dowódcą kompanii. W styczniu 1920 r. znalazł się w niewoli bolszewickiej, skąd uciekł po pół roku. Do Polski wrócił we wrześniu 1920 r. i jako zweryfikowany do stopnia kapitana pracował przez rok w komisji weryfikacyjnej dla oficerów byłych Legionów Polskich. Odbył studia w Akademii Handlowej w Krakowie oraz ukończył Wyższą Szkołę Intendentury w stopniu majora. 

W ocenie dowódcy kompanii Zych jako dowódca plutonu odznaczył się wybitnie w walkach pod Czaszką (Północna Macedonia) w bardzo mroźnym i śnieżnym okresie 20-25 grudnia 1914 r. Docierając ze swoim przerzedzonym plutonem jako pierwszy do stanowisk nieprzyjaciela, wziął do niewoli kilkunastu jeńców. Zawsze na czele pododdziału, służył swoim kolegom za wzór i przykład poświęcenia w boju.

Odznaczony VM V kl., czterokrotnie KW, KN, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921, MDON i Medalem Interalliee.

Ppłk Jan Franciszek Zych. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne

Kawaler Virtuti Militari z Zakrzowa

Plut. (sierż. w RAF, nr sł. 781492) Jan Michał Nowak, ur. 26.09.1916 r. w Zakrzowie

Żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Był strzelcem pokładowym w 301 Dywizjonie Bombowym Ziemi Pomorskiej. Zginął w locie bojowym nad Morzem Północnym 22 lipca 1942 r., gdy jego samolot został zaatakowany przez niemieckie myśliwce.

Odznaczony VM V kl., czterokrotnie KW, Medalem Lotniczym oraz BEM (Medal Imperium Brytyjskiego). 

Plut. Jan Michał Nowak. Źródło: Opracowanie Wita Ślusarczyka, Podłęże 2014

Zasłużeni inaczej…

Warto odnotować, że w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej istniało odznaczenie nazwane Order Virtuti Militari. 

W 1974 r. Rada Państwa PRL nadała Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari Leonidowi Breżniewowi. Dwa lata później przedwojenni dowódcy odznaczeni tym orderem w proteście uroczyście złożyli swoje odznaczenia przed obrazem Matki Boskiej na Jasnej Górze. W 1990 r. ówczesny Prezydent RP Wojciech Jaruzelski uchylił uchwałę Rady Państwa w sprawie odznaczenia Breżniewa.

W 1946 r. Krajowa Rada Narodowa nadała Krzyż Złoty Orderu VM gen. Iwanowi Sierowowi, ówczesnemu wiceszefowi NKWD, sprawcy aresztowania 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Uchwałę Rady uchylił w 1995 r. Prezydent RP Lech Wałęsa.

W 1945 r. Naczelny Dowódca Wojska Polskiego nadał Krzyż Srebrny Orderu Wojennego VM Wincentemu Romanowskiemu, oficerowi Informacji Wojskowej, a w 2006 r. odebrał mu go Prezydent RP Lech Kaczyński, m.in. na wniosek Kapituły Orderu VM.

Przywrócenie orderu i zasady przyznawania

16 października 1992 roku Sejm uchwalił ustawę, na mocy której przywrócono w kraju Order Wojenny Virtuti Militari (nazwa pisana bez cudzysłowu). Nadawany jest przez Prezydenta RP na wniosek Kapituły Orderu lub Ministra Obrony Narodowej. Krzyż może być nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od jej zakończenia i jest drugim (po Orderze Orła Białego) w hierarchii ważności orderów RP. 

Order Wojenny Virtuti Militari dzieli się na 5 klas:

klasa I - Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari - może być nadany Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej za zwycięską wojnę lub dowódcy armii albo wyższemu dowódcy za całokształt działalności w czasie wojny,

Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari. Źródło: Wikipedia

klasa II - Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari - może być nadany dowódcy armii lub innemu wyższemu dowódcy za śmiałe i pełne inicjatywy prowadzenie operacji wojennej, mającej duże znaczenie dla przebiegu wojny,

klasa III - Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari - może być nadany dowódcy jednostki bojowej za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem, a wyjątkowo oficerowi sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie,

klasa IV - Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari - może być nadany oficerowi za umiejętne i skuteczne dowodzenie jednostką bojową lub za inny czyn zapewniający sukces bojowy, podoficerowi lub żołnierzowi posiadającemu już Krzyż Srebrny za czyn wybitnego męstwa, połączony z narażeniem życia,

klasa V - Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – może być nadany dowódcy lub żołnierzowi za śmiały czyn bojowy lub osobiste męstwo, a także osobom cywilnym za okazanie niezwykłego męstwa.